De rondetafelgesprekken

In drie achtereenvolgende gespreksrondes werd systematisch voortgebouwd op de uitkomsten van de eerdere gesprekken. In de eerste ronde is gesproken over de situatie omtrent polarisatie en radicalisering op Utrechtse VO-scholen; dringen maatschappelijke spanningen de klas binnen? En voelen leerkrachten zich bekwaam om hiermee om te gaan?

Door een initiële analyse van dit gesprek werden zeven probleemgebieden geïdentificeerd, waaronder een toenemend wij/zij-gevoel binnen de school en weinig contact tussen groepen met verschillende etnische of religieuze achtergronden, te weinig of een te onduidelijke gezamenlijke schoolidentiteit en een gebrek aan overeenstemming over omgangsregels binnen de school. Hoewel de gevolgen van polarisatie volgens het merendeel van de deelnemers zichtbaar zijn binnen de school door het bestaan van een wij/zij-scheiding, gaven de deelnemers aan dat zij zelf niet veel te maken hebben met radicaliserende leerlingen.

Na de terugkoppeling door het UNION team kon in de tweede en derde gespreksronde een verdiepingsslag worden gemaakt. Na het bereiken van een zekere mate van consensus over de situatie omtrent radicalisering en polarisatie op Utrechtse VO-scholen, konden namelijk mogelijke oplossingen centraal gesteld worden. In het tweede gesprek lag de focus op de vragen: ‘wat wordt er al gedaan om polarisatie en/of radicalisering aan te pakken?’ En ‘wat kan er gedaan worden?’. In het laatste gesprek stonden de leerbehoeften van de onderwijsprofessionals centraal: ‘aan welke kennis is nog een gebrek?’, ‘welke interventies zijn passend?’ en ‘wat moet er dus gebeuren in het Utrechtse?’

Resultaten van de rondetafelgesprekken: practices with potential en interventieclusters

In de rondetafelgesprekken is gesproken over bestaande oplossingen. Hieruit zijn practices with potential geselecteerd, die door UNION gedefinieerd worden als individuele, klassikale of schoolbreed geïnstitutionaliseerde praktijken die volgens docenten en/of directie potentie hebben om in de betreffende schoolcontext bij te dragen aan het tegengaan van polarisatie en/of radicalisering. Deze praktijken bevatten zowel persoonlijke als projectmatige werkwijzen, die ofwel incidenteel ofwel systematisch ingezet worden. Belangrijke kanttekening hierbij is dat deze praktijken niet op werkzaamheid getoetst of onderzocht zijn door UNION, het zijn geen wetenschappelijk gefundeerde interventies om polarisatie en/of radicalisering tegen te gaan. Deze practices with potential worden geëtaleerd op het digitale leer-en-werk platform van UNION, waar professionals van deelnemende scholen hun expertise uitwisselen.

Daarnaast zijn de uitkomsten van de rondetafelgesprekken uiteindelijk terug te brengen naar 4 belangrijke thema’s, oftewel 4 interventieclusters:

1. Inclusieve gemeenschapsvorming binnen de school en tussen scholen

In de rondetafelgesprekken hebben onderwijsprofessionals aangegeven dat het moeilijker is een ‘inclusieve schoolgemeenschap’ te zijn door polarisering. Vooral voor scholen met een gemengde leerling- (en leerkracht-)populatie is de kern van dit interventiecluster om meer saamhorigheid, gemeenschapsgevoel, ‘wij-gevoel’ en gemeenschappelijkheid binnen de school te creëren. De school als gemeenschap staat hier centraal. Op basis van de analyse worden binnen dit cluster de samenwerking gezocht met onderzoeksgroep ‘De Stadsschool’, met expertise over het bevorderen van gemeenschapsvorming door het organiseren van uitwisseling en ontmoeting. Omdat hier al veel expertise over bestaat op Utrechtse scholen kiest UNION ervoor binnen dit cluster practices with potential te etaleren.

2. Het opnieuw vaststellen van grondregels / grondwet voor de school

In de rondetafelgesprekken bleek dat er regelmatig geen overeenstemming bestaat over de gemeenschappelijke basis van de school, de zogenoemde ‘schoolgrondwet’. De behoefte aan een gezamenlijk en gedragen kader is een belangrijke uitkomst van de gesprekken, als antwoord op het gebrek aan overeenstemming over (gedrags)regels en omgangsvormen. De kern van dit interventiecluster is het (opnieuw) doordenken van de schoolgrondwet, i.s.m. alle geledeningen (management, docenten, leerlingen, ouders) die gedeelde waarden, afspraken etc. zichtbaar maakt. Wanneer jongeren zich kunnen identificeren met de schoolgrondwet en hieraan kunnen bijdragen zullen zij zich mogelijk meer geaccepteerd en thuis voelen op school. Hierdoor heeft de grondwet potentie om bij te dragen aan de inclusiviteit van de school en de preventie van polarisatie en/of radicalisering. Op basis van de analyse worden binnen dit cluster in samenwerking met VO-scholen een aantal sociale ontwerp-projecten opgezet.

3. Het overbruggen van verschil/vooroordeel door het aangaan van de dialoog

Uit de rondetafelgesprekken is tevens gebleken dat onderwijsprofessionals soms handelingsverlegenheid ervaren bij conflicten en/of meningsverschillen in de klas, vooral wanneer hier verschillende waardesystemen of religies de oorzaak van lijken te zijn. De kern van dit interventiecluster is het leren voeren van een dialoog over controversiële onderwerpen en vooroordelen, te midden van een klas waarin diversiteit bestaat en waar leerlingen soms lijnrecht tegenover elkaar kunnen staan. Op basis van de analyse worden binnen dit cluster in samenwerking met VO-scholen een aantal sociale ontwerp-projecten opgezet.

4. Het verminderen van sociale ongelijkheid/school achterstanden

Tot slot is uit de rondetafelgesprekken gebleken dat sociale ongelijkheid tussen groepen leerlingen een voedingsbodem lijkt te zijn voor polarisatie. Ongelijkheid in schoolprestaties, toekomstperspectief en kansen op de arbeidsmarkt zijn voor leerlingen een probleem op zich, maar tevens aanjager van verdere segregatie en polarisatie. Leerlingen die geen kansen ervaren voelen zich uitgesloten van de samenleving en sociale stijging via onderwijs. Hoewel hier al beleid op landelijk, gemeentelijk en schoolniveau gevoerd wordt, is het belangrijk dat hier in de context van polarisatie aandacht voor is. Omdat hier een projectgerichte aanpak minder zinvol lijkt, kies UNION ervoor hier geen sociaal ontwerp-project te ontwikkelen, maar adviseert het wel om het vraagstuk hoog op de UZWS agenda te blijven houden.